Πολλαπλή Νοημοσύνη & Συναισθηματική Αγωγή

Το περασμένο Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου 2014 πραγματοποιήθηκε το δεύτερο σεμινάριο Positive Parenting, ένας κύκλος σεμιναρίων για γονείς που επαναλαμβάνεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά φέτος, με τη διαφορά τώρα ότι εμπλουτίζεται με επιπλέον υλικό positive teaching, ώστε να απευθύνεται και σε εκπαιδευτικούς ή, γενικά, σε όσους ασχολούνται με παιδιά.



Ήταν μια πολύ δημιουργική συνάντηση με μη-γραμμικό τρόπο παρουσίασης, που "πατούσε", φυσικά, σε συγκεκριμένους άξονες. Αναφέρω εδώ μερικά από τα πράγματα που συζητήσαμε, καθώς αρκετοί γονείς ζήτησαν να τα έχουν για να ανατρέχουν όποτε χρειαστεί.

Το Ψυχικό Κεφάλαιο 

Οι περισσότεροι από μας είμαστε εξοικειωμένοι με τους όρους "οικονομικό κεφάλαιο" ή "ανθρώπινο κεφάλαιο", αλλά έχουμε σκεφτεί ποτέ την έννοια "ψυχολογικό κεφάλαιο" και πώς αυτό μπορεί να σχετίζεται με την ίδια μας τη ζωή;

Οι ενήλικες ασχολούμαστε ιδιαίτερα με την ακαδημαϊκή επιτυχία των παιδιών, δηλαδή αν θα τα πάνε καλά στη γλώσσα, στα μαθηματικά και αν θα έχουν έναν καλό μέσο όρο στο σχολείο, παραχωρώντας εκεί την προτεραιότητα και όχι στο αν τα παιδιά αναπτύσσουν άλλα χαρακτηριστικά, όπως πίστη, ελπίδα, γνήσια χαρά, αυθεντικότητα, δημιουργικότητα, ικανότητα στη διατήρηση σχέσεων και άλλες ιδιότητες του χαρακτήρα που μας βοηθούν να ζούμε καλύτερα.

Την ιδέα του Ψυχικού Κεφαλαίου στην ανατροφή των παιδιών την υιοθέτησα μελετώντας έρευνες που μελετούν την εφαρμογή της Θετικής Ψυχολογίας (Positive Psychology) στο χώρο εργασίας. Ερευνητές έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με αυτή την ιδέα, καθώς αρκετές ενδείξεις αποδεικνύουν ότι η θετική σκέψη δε βελτιώνει μονάχα τη στάση μας απέναντι στην εργασία, αλλά και τα αποτελέσματά της. Σε σχετικά άρθρα, έχει ήδη γίνει αναφορά στο πώς η θετική ψυχολογία μπορεί να βοηθήσει να πετύχουμε καλύτερα επίπεδα ικανοποίησης στο χώρο εργασίας. Γενικά, το κίνημα αυτό δίνει έμφαση στο να αναγνωρίζουμε τι είναι το "σωστό" στην εργασιακή μας ζωή, όπως για παράδειγμα συμβουλεύει να επενδύουμε στα θετικά σημεία (να δίνουμε σημασία στις δυνάμεις μας, να γιορτάζουμε μικρές επιτυχίες, να αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη).

Όπως και στο χώρο εργασίας, ένα κομμάτι μονάχα του συνόλου της ζωής μας, αρκετά σημαντικό φυσικά, έτσι και στον τομέα των σχέσεων, αλλά και της αυτοπραγμάτωσης, έχει κεντρική θέση ο μηχανισμός με τον οποίο χτίζουμε τα "ψυχικά αποθέματά" μας και πώς αξιοποιούμε αυτή τη συσσωρευμένη ενέργεια για να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες που συναντούμε καθημερινά στη ζωή μας. Οι ερευνητές έχουν αναγνωρίσει την αξία αυτών των ψυχικών αποθεμάτων και έχουν δημιουργήσει την έννοια που ονόμασαν ως "Ψυχολογικό Κεφάλαιο" (Psychological Capital ή PsyCap για ευκολία και συντομία).

Το Ψυχολογικό Κεφάλαιο απαρτίζεται από έναν αριθμό ψυχικών αποθεμάτων που συνδέουμε με τις εμπειρίες που έχουμε συλλέξει ως τώρα. Τα αποθέματα αυτά τα χρησιμοποιούμε για να αντιμετωπίσουμε προκλήσεις της καθημερινότητάς μας. Τα ψυχικά αποθέματα αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως HERO, δηλαδή Hope, Efficacy, Resilience και Optimism. Στα ελληνικά προσάρμοσα αυτό τον όρο ως ΙΔΕΑ, δηλαδή:

  • Ικανότητα (Efficiency):
    Η πίστη που έχει κάποιος προσπαθώντας να επηρεάσει το αποτέλεσμα, την έκβαση μιας κατάστασης.
  • Διαλλακτικότητα (Resilience):
    Η δύναμη και η ευελιξία να ξαναπροσπαθήσει κάποιος μετά από μια αποτυχία ή/και παρά τις αντιξοότητες.
  • Ελπίδα (Hope):
    Η πίστη στην επιμονή να καταφέρουμε τους στόχους και να αναζητήσουμε δρόμους και τρόπους για να τους πετύχουμε.
  • Αισιοδοξία (Optimism):
    Μια γενικά θετική στάση απέναντι στη ζωή και στις δυνατότητες επιτυχίας που έχουμε.
Μήπως ήρθε η ώρα, αφενός να αλλάξουμε τις δικές μας προτεραιότητες στο τι πραγματικά έχει αξία στη ζωή μας και, αφετέρου, να γίνουμε πιο ρεαλιστές στο τι ζητάμε από τα παιδιά μας;

Τα Εσύ-Μηνύματα 

Αν παρατηρήσουμε τον τρόπο που επικοινωνούμε με τα παιδιά, με τους φίλους μας, με το/τη σύντροφό μας, με τους γονείς μας, θα παρατηρήσουμε ότι πολύ συχνά μεταφέρουμε την ευθύνη και το λάθος στο συνομιλητή μας, χρησιμοποιώντας το β' ενικό πρόσωπο. Θα πούμε, δηλαδή, συχνά "Σταμάτα να το κάνεις αυτό" ή "Μην τολμήσεις..." ή "Μα τι κακό παιδί που γίνεσαι ώρες-ώρες" ή "Αν δε σταματήσεις, τότε...". Αυτό, ο ερευνητής Thomas Gordon το ονομάζει "Εσύ-Μήνυμα" και υποστηρίζει ότι δε στέλνει συναίσθημα θετικό ή μια παρακίνηση για λύση, αντίθετα προκαλεί σε μια άμυνα το συνομιλητή και αποτελεί σοβαρό εμπόδιο επικοινωνίας.

Αν το δούμε με ουδέτερη ματιά, θα συμφωνήσουμε μάλλον. Στ' αλήθεια, όσες φορές έχει υπάρξει ασυνεννοησία στην τάξη είναι γιατί χρειάστηκε να "απειλήσω", χωρίς να αναλύσω τι ακριβώς θέλω από τον άλλο. Αν, λόγου χάρη, πω "Κατέβα αμέσως από το παράθυρο, δεν καταλαβαίνεις που σου μιλάω;", το παιδί λαμβάνει το μήνυμα "Κατέβα, γιατί έτσι σε διατάζω, δε χρειάζεται να γνωρίζεις γιατί". Το επόμενο στάδιο; Από αντίδραση, το παιδί θα κάνει ακριβώς αυτό που δε θέλεις να κάνει, γιατί απλούστατα δε θέλει να υπακούσει στη διαταγή, θέλει να ανήκει ισότιμα σε μια ομάδα και όχι υπακούοντας τυφλά να λειτουργεί. Για να πω την αλήθεια, μ' αρέσουν τα παιδιά που δεν υπακούνε τυφλά, αλλά θέλουν να συνεργάζονται ισότιμα.

Όταν η συμπεριφορά του παιδιού δε γίνεται αποδεκτή από τον ενήλικα, γιατί κατά κάποιο τρόπο παρεμβαίνει στο δικαίωμά του να απολαύσει τη ζωή, τότε σαφώς ο ενήλικας «έχει το πρόβλημα».

Τα Εγώ-Μηνύματα 

Όταν εκφραζόμαστε με Εγώ-Μηνύματα, όπως τα ονομάζει ο Thomas Gordon, πετυχαίνουμε να κάνουμε σαφές το επικοινωνιακό μήνυμα στο συνομιλητή μας και να του ζητάμε ουσιαστική συνεργασία και επικοινωνία. Του μεταφέρουμε πρακτικά την ευθύνη και, πολύ σημαντικό, η επικοινωνία μας έχει και μια συναισθηματική βάση.

Τα βασικά συστατικά του Εγώ-Μηνύματος:
Περιγραφή μη αποδεκτής συμπεριφοράς + Συναίσθημα + Επίδραση ή συνέπεια

Όταν μιλάμε με Εγώ-Μηνύματα, απλά περιγράφουμε τη μη αποδεκτή συμπεριφορά του παιδιού (τι κάνει και μας ενοχλεί), δε χρειάζεται να πέσουμε στην παγίδα του να αποδώσουμε αρνητικό χαρακτηρισμό ή κριτική της συμπεριφοράς του. Δε χρειάζεται να δώσουμε ταμπέλες.

Παραδείγματα Εγώ-Μηνυμάτων:

  • Όταν δε θέλεις να δοκιμάσεις το καινούριο παντελόνι (μη αποδεκτή συμπεριφορά),
    φοβάμαι να το αγοράσω (συναίσθημα), γιατί, αν δε σου κάνει, θα πρέπει να ξαναέρθω στο μαγαζί να το αλλάξω (απτή και συγκεκριμένη επίδραση). 
  • Όταν δε σημειώνεις τα τηλεφωνικά μου μηνύματα (μη αποδεκτή συμπεριφορά), ανησυχώ (συναίσθημα), γιατί δεν μπορώ να τηλεφωνήσω πίσω στους πελάτες μου και φοβάμαι μήπως χάσω κάποια πώληση (απτή και συγκεκριμένη επίδραση). 
  • Όταν αφήνεις το ντεπόζιτο της βενζίνης σχεδόν άδειο (μη αποδεκτή συμπεριφορά), συγχύζομαι (συναίσθημα), γιατί πρέπει να σταματήσω κάπου να το γεμίσω κι αυτό μπορεί να με κάνει να καθυστερήσω στη δουλειά (απτή και συγκεκριμένη επίδραση). 

Ίσως την πρώτη ή τη δεύτερη φορά να μην έχει αποτέλεσμα, αλλά, σίγουρα, και το λέω από προσωπική εμπειρία και ενασχόληση με παιδιά όλων των ηλικιών, πάντα έχει αποτέλεσμα και οι σχέσεις γίνονται πιο δυνατές και ουσιαστικές.

Εξάλλου, βάζω όρια δε σημαίνει είμαι απαραίτητα αυστηρός. Σημαίνει κατανοώ τα αρνητικά σου συναισθήματα που προκαλούν αυτή τη συμπεριφορά, αλλά δεν πρόκειται να αφήσω να γίνει αποδεκτή αυτή η συμπεριφορά και με τη στάση μου ή τα λόγια μου σου δίνω να καταλάβεις γιατί και να αναλάβεις την ευθύνη της τελικής σου πράξης, με τις ανάλογες φυσικές συνέπειες.

Ενσυνείδηση (Mindfulness) 

Ενώ γνωρίζουμε αρκετά πια για την ενσυναίσθηση, που σημαίνει μπορώ να "μπω στα ρούχα του άλλου", να καταλάβω τι αισθάνεται και τι βιώνει, αλλά, ταυτόχρονα, να βγω από αυτή τη θέση, ώστε να μην ταυτιστώ κι έτσι να υποστηρίξω ουσιαστικά, δε γνωρίζουμε πολλά για το πόσο σημαντική είναι και η έννοια της ενσυνείδησης στο ρόλο που έχουμε σαν γονείς ή εκπαιδευτικοί.

Ο όρος "ενσυνείδηση" (mindfulness) προέρχεται από τη θρησκεία και, μάλιστα, από τις βουδιστικές κατηχήσεις. Δε χρειάζεται να το συνδέσουμε με κανένα θρησκευτικό δόγμα, αλλά μπορούμε να το δούμε ευρύτερα στο πώς μας βοηθά. Σ' αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, λοιπόν, ενσυνείδηση είναι μια κατάσταση ενεργής και ανοικτής συγκέντρωσης και προσοχής στο παρόν, σ' αυτό που συμβαίνει τώρα. Δεν είναι απαραίτητο να γίνεται κάτι αυτή τη στιγμή, αλλά τώρα, μια περίοδο που περιλαμβάνει το άμεσο παρελθόν, αυτή τη στιγμή και το προσεχές μέλλον. Όταν έχω ενσυνείδηση, παρατηρώ σκέψεις και συναισθήματα, χωρίς να ελέγχομαι από αυτά ούτε να τα κρίνω ως καλά ή κακά. Αντί να αφήνω τη ζωή να περνά, βιώνω τη στιγμή και την εμπειρία.

Ο γονιός και ο εκπαιδευτικός με ενσυνείδηση, μπορεί να προβλέψει καταστάσεις και να λειτουργήσει αρμονικά με το σύνολο, χωρίς να έχει την ανάγκη του απόλυτου ελέγχου.

Η ενσυνείδηση χρησιμοποιείται ως βάση στην κλινική ψυχολογία και ψυχιατρική από τη δεκαετία του '70 σε θεραπευτικές μεθόδους, που χρησιμοποιούνται σε ασθενείς. Σήμερα χρησιμοποιείται ως βάση σε πάρα πολλά προγράμματα που υλοποιούνται σε σχολεία.

Ο διαλογισμός και οι καθημερινές αναστοχαστικές διαδικασίες ενισχύουν σημαντικά την ενσυνείδηση.


Άδεια Creative Commons
Το έργο με τίτλο Πολλαπλή Νοημοσύνη & Συναισθηματική Αγωγή από τη δημιουργό Ελένη Γαρυφαλάκη διατίθεται με την άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Δυσορθογραφία: Συμφωνικά συμπλέγματα

Κάνοντας δουλειές του σπιτιού με παιδιά

BookBox: Advent Calendar Χριστουγεννιάτικων Βιβλίων