Μαθαίνοντας για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (E-learning)

Λίγο πριν ξεκινήσω τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στη Διά Βίου και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση στο ΑΠΚΥ, είχα μια εικόνα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ή e-learning όπως το γνωρίζουμε αλλιώς, κάποιες αποσπασματικές γνώσεις, αλλά όχι κάτι συγκεκριμένο και δομημένο.

Τη χρονιά που μας πέρασε, λόγω της ενασχόλησής μου πια μαζί της ως επιστημονικό κλάδο, θα ήθελα να συνθέσω το σύνολο των χαρακτηριστικών της και να τη συστήσω και σε όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα γι' αυτή. Η αλήθεια είναι ότι δε θα το έπαιρνα απόφαση, αν η αδερφή μου δε με ενημέρωνε για το τι νομίζουν οι συμφοιτητές ότι είναι το e-learning και δε μου ζητούσε να γράψω σχετικά με αυτήν, ώστε να διευκρινιστούν κάποιες παρανοήσεις.

Πηγή φωτογραφίας: sofokleousin.gr 

Σύντομο ιστορικό 

Η ιστορία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αρχίζει πριν από περισσότερα από 150 χρόνια και εξελίσσεται με αφορμή την ανάπτυξη της τεχνολογίας, των μεταφορών και την τηλεπικοινωνιών που προκαλεί η Βιομηχανική Επανάσταση. Από το 1870 ως το 1970 τα περισσότερα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ήταν ιδιωτικά, γι' αυτό και ο προτιμητέος όρος για να τα χαρακτηρίσουν ήταν "σπουδές δι' αλληλογραφίας" ή "κατ' οίκον σπουδές".

Από το 1970 κι έπειτα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση άρχισε να αναπτύσσεται ως επιστημονικό πεδίο παράλληλα με την εντυπωσιακή εξέλιξη του Ανοικτού Πανεπιστημίου. Στα τέλη της δεκαετίας του '90 η εξ αποστάσεως εκπαίδευσης άρχισε να αποτελεί σημαντικό συστατικό στοιχείο πολλών εκπαιδευτικών συστημάτων, ενώ, παράλληλα, χρησιμοποιείται από πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε συγκεκριμένους τομείς και μαθήματα.

Συνοπτικά, ας δούμε τα μεγάλα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που έχουν αναπτυχθεί και λειτουργούν σε διάφορες χώρες, σύμφωνα με το Institutional Statistics (1995):

• Γαλλία: Το CNED (Centre National d' Enseignement a Distance) είναι το παλαιότερο, ιδρύθηκε το 1939 και ο αριθμός φοιτητών ανέρχεται στους 350.000. Ιδρύθηκε με την εισβολή των Γερμανών στη Γαλλία, προκειμένου να προσφέρει μαθήματα δι' αλληλογραφίας σε μαθητές σε δυσπρόσιτες περιοχές, γι' αυτό και ονομαζόταν Εθνικό Κέντρο Εκπαίδευσης δι' Αλληλογραφίας. Το 1995 ο αριθμός των εγγεγραμμένων είχε φτάσει τους 350.000, καθιστώντας το Εθνικό Κέντρο Εκπαίδευσης εξ Αποστάσεως - όπως ονομάζεται τώρα - το μεγαλύτερο δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Ευρώπη. 
• Νοτιοαφρικανική Ένωση: Το UNISA (University of South Africa) στην Πρετόρια ιδρύθηκε το 1949 και ο αριθμός φοιτητών ανέρχεται στους 130.000. 
• Αγγλία: Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Open University) ιδρύθηκε το 1969 και ο αριθμός των φοιτητών ανέρχεται στους 200.000. 
• Ισπανία: Το UNED (Universidad Nacional de Educacion a Distancia) ιδρύθηκε το 1972 και ο αριθμός των φοιτητών ανέρχεται στους 140.000. 
• Κορέα: Το Εθνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε το 1972 και αυτό και ο αριθμός των φοιτητών ανέρχεται στους 200.000. 
• Ταϋλάνδη: Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Sukkothai Thamatirat) ιδρύθηκε το 1978 και ο αριθμός των φοιτητών ανέρχεται στους 350.000. 
• Κίνα: Το Δίκτυο CCTVU (Central Chinese Television University - Κινεζικό Κεντρικό Τηλεοπτικό Πανεπιστήμιο) ιδρύθηκε το 1979 και έχει το μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών, πάνω από 850.000. 
• Τουρκία: Το Πανεπιστήμιο Ανατολίας ιδρύθηκε το 1982 και έχει έναν, επίσης, εντυπωσιακό αριθμό φοιτητών, που ανέρχεται στους 600.000. 
• Ινδονησία: Το Πανεπιστήμιο Terbuka ιδρύθηκε το 1984 και ο αριθμός των φοιτητών ανέρχεται στους 353.000. 
• Ινδία: Τέλος, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Indira Ghandhi ιδρύθηκε το 1985 και ο αριθμός των φοιτητών ανέρχεται στους 242.000. 

Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι στα μέσα της δεκαετίας του 1980 έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα προγράμματα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση που χορηγούσαν πανεπιστημιακό τίτλο. 

Τι είναι και τι δεν είναι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση  

Καταρχάς, πρέπει να ξεκινήσουμε από έναν όρο που δηλώνει το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της μορφής εκπαίδευσης, που δεν είναι άλλος από την απόσταση, την απόσταση που χωρίζει τον εκπαιδευτή από τον εκπαιδευόμενο. Η απόσταση είναι αυτή που διαφοροποιεί κυρίως και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση από τη συμβατική. Επίσης, περιλαμβάνει και τα δύο λειτουργικά υποσυστήματα που χαρακτηρίζουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση: το υποσύστημα της ανάπτυξης του προγράμματος (εξ αποστάσεως διδασκαλία) και το υποσύστημα των υπηρεσιών υποστήριξης του σπουδαστή (εξ αποστάσεως μάθηση). 

Επομένως, εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν έχουμε όταν ο διδάσκων και οι διδασκόμενοι βρίσκονται μαζί τους, με τη φυσική τους παρουσία, στον ίδιο χρόνο και στον ίδιο τόπο. Τότε μιλάμε για συμβατική εκπαίδευση. 

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συγχέεται, επίσης, με την ανοικτή εκπαίδευση. Αυτού του τύπου η εκπαίδευση, όμως, μπορεί να πραγματοποιηθεί τόσο με άμεση, πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλία όσο και με την εξ αποστάσεως. Φυσικά και έχουν κοινές ιδέες, αλλά δεν ταυτίζονται. 

Η εκπαίδευση ενηλίκων πολλές φορές αναφέρεται ως ταυτόσημη έννοια, στην πραγματικότητα, όμως, διακρίνεται από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε πολύ βασικά χαρακτηριστικά, όπως, πρώτα απ' όλα, ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να αφορά και σε ανήλικους. Συγκεκριμένα, υπάρχουν αξιοσημείωτες εμπειρίες από Αυστραλία, Καναδά, Γαλλία και Νέα Ζηλανδία από εξ αποστάσεως εκπαίδευση παιδιών. 

Πολλοί φοιτητές και καθηγητές, τέλος, θεωρούν ότι εφαρμόζοντας κάποιες εφαρμογές της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, όπως είναι η τηλεδιάσκεψη ή η παρουσίαση μιας διάλεξης μέσω video σε ιστοσελίδα, πραγματοποιούν εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε, ότι, παρόλο που η τεχνολογία κατέχει πρωτεύοντα ρόλο στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δεν ταυτίζεται μαζί της. Η εκπαιδευτική τεχνολογία και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχουν πολύ σημαντικές διαφορές που αποτελεί αντικείμενο ξεχωριστής συζήτησης. 

Πριν δούμε ένα γενικό ορισμό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, θα βοηθήσει να δούμε πρώτα τι είναι τα δύο συστατικά της, δηλαδή η εξ αποστάσεως διδασκαλία και η εξ αποστάσεως μάθηση: 

Εξ Αποστάσεως Διδασκαλία 

"Πρόκειται για όλες εκείνες τις διδακτικές μεθόδους, σύμφωνα με τις οποίες οι ενέργειες της αλληλεπίδρασης (προσομοίωση, εξήγηση, υποβολή ερωτημάτων, καθοδήγηση) καθώς και οι ενέργειες της προετοιμασίας της διδασκαλίας (επιλογή αντικειμένων, σχεδιασμός υλικού και διδακτικές στρατηγικές) - εξαιτίας ακριβώς της απόστασης που χωρίζει το διδάσκοντα και το διδασκόμενο - διεκπεραιώνονται μέσω έντυπου υλικού, μηχανικού ή ηλεκτρονικού μέσου". 

(Moore, 1973) 

Εξ Αποστάσεως Μάθηση 

Χαρακτηριστικά της εξ αποστάσεως μάθησης είναι: 

• Έμφαση στην κατάσταση του εκπαιδευομένου που αποτελεί το αντικείμενο μάθησης. 
• Ο εκπαιδευόμενος δεν υποχρεώνεται να ενταχθεί στη μαθησιακή ομάδα προκειμένου να μελετήσει. 
• Τα περισσότερα συστήματα αντιμετωπίζουν τον εκπαιδευόμενο ως μονάδα. 
• Η παιδαγωγική διαδικασία έχει μαθητοκεντρικό χαρακτήρα. 
• Ο εκπαιδευόμενος είναι περισσότερο ανεξάρτητος και, επιπλέον, δε δεσμεύεται από χρονικούς ή τοπικούς περιορισμούς. 
• Ο όρος "εξατομίκευση" θα ήταν πιο ιδανικός από τον όρο "ανεξαρτησία", μιας και το σύστημα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αποσπά τον εκπαιδευόμενο από τη μαθησιακή ομάδα και τον τοποθετεί σε μια πιο ιδιωτική κατάσταση. 
• Ο εκπαιδευόμενος θα πρέπει να είναι σε θέση να παίρνει την πρωτοβουλία στο διάλογο με το εκπαιδευτικό ίδρυμα και όχι απλώς να παραμένει παθητικός δέκτης. 

Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση 

Συμπερασματικά, λοιπόν, και λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί μορφή εκπαίδευσης που χαρακτηρίζεται από: 

• Απόσταση διδάσκοντα - διδασκομένου
  Η απόσταση αυτή χωρίζει σε σχεδόν μόνιμη βάση καθ' όλη τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας. 
• Επίδραση εκπαιδευτικού οργανισμού
  Επιδρά τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην προετοιμασία του διδακτικού υλικού και στην παροχή υπηρεσιών υποστήριξης στους διδασκομένους. Το στοιχείο αυτό, μάλιστα, διαφοροποιεί την εξ αποστάσεως εκπαίδευση από την προσωπική μελέτη του καθενός ή από τα προγράμματα αυτοδιδασκαλίας. 
• Χρήση τεχνικών μέσων 
  Τα τεχνικά μέσα αυτά μπορεί να είναι έντυπα, ακουστικά, οπτικοακουστικά ή ηλεκτρονικού υπολογιστή. Συνδέουν το διδάσκοντα με το διδασκόμενο και μεταφέρουν το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών. 
• Δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας
  Μέσω αυτού του είδους επικοινωνίας, οι διδασκόμενοι μπορούν να επωφελούνται ακόμα και από τον άμεσο διάλογο. Έτσι διαφοροποιείται η εξ αποστάσεως εκπαίδευση από άλλες χρήσεις της τεχνολογίας στην εκπαίδευση. 
• Μέθοδοι εξατομικευμένης διδασκαλίας
  Υπάρχει απουσία - σχεδόν σε μόνιμη βάση - της λειτουργίας της μαθησιακής ομάδας καθ' όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Γι' αυτό το λόγο και μιλάμε περισσότερο για εξατομικευμένη διδασκαλία, παρά για ομαδική, όπως συμβαίνει στη συμβατική διδασκαλία. Δεν αποκλείεται, όμως, η δυνατότητα συναντήσεων, είτε πρόσωπο με πρόσωπο, είτε μέσω της τεχνολογίας, τόσο για διδακτικούς όσο και για κοινωνικούς σκοπούς. 

Για το παραπάνω άρθρο χρησιμοποιήθηκε το βιβλίο "Οι Βασικές Αρχές της Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης" του Desmond Keegan από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Κλείνοντας το άρθρο θα ήθελα να σας δώσω μερικά links για σπουδές εξ αποστάσεως που αναγνωρίζονται επίσημα: 

• Προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και κατάρτισης στο ΕΚΠΑ (Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) - Έχει ήδη ξεκινήσει η εκδήλωση ενδιαφέροντος για τα προγράμματα που ξεκινούν το Φεβρουάριο. 
• Προπτυχιακά και μεταπτυχιακά στο ΕΑΠ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) - Οι δηλώσεις συμμετοχής στην κλήρωση γίνονται κάθε Νοέμβριο. 
• Προπτυχιακά και μεταπτυχιακά στο ΑΠΚΥ (Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου) - Έχουν ήδη ξεκινήσει οι δηλώσεις συμμετοχής στην κλήρωση.